Månad: april 2008

Lagt ut

Derfor må skatten opp

Dessverre er det slik at sakte, men sikkert må skattenivået i Noreg og alle andre industrialiserte land bevege seg oppover. I alle fall er det slik om vi ønsker at velferdsnivået skal halde seg på omtrent same nivå som i dag. Korfor spør du kanskje, jo eg skal prøve å svare.

Det er ein stor skilnad mellom det meste av offentleg produksjon og det meste av privat produksjon. Den eine store skilnaden er at over tid vil tilførsel av kompetanse og kapital auke produktiviteten i privat sektor, meir enn i offentleg sektor. Det handlar ikkje om at offentleg sektor er mindre effektiv, men det handlar om kva som blir produsert.

Før eg går vidare vil eg berre nemne at det som kjem no er arketypisk, det vil vere unnatak, og eg meiner at effektiviseringspotensialet i offentleg sektor er høgt. Då var det sagt, så er kanskej sjansen for å bli misforstått redusert litt.

La oss samanlikne ein bilfabrikk med ein skole. Dersom du tilfører ein bilfabrikk meir kapital og kompetanse vil produksjonen auke. Nye maskinar vil gjere at det blir produsert fleire bilar for kvar som jobbar i fabrikken. Kanskje produserte fabrikken to bilar per tilsett i 1980, idag produserer fabrikken 100 bilar per tilsett (desse tala er fiktive og har ingen ting med røyndomen å gjere med mindre eg har usannsynleg flaks, men dei vil illustrere poenget mitt). I denne fabrikken har altså produktiviteten gått opp. Alle er nøgde, kapitaleigarane får større profitt og forhåpentlegvis har arbeidarane fått høgare løn. I skolen har det ikkje skjedd noko tilsvarande. I 1980 utdanna kvar lærar 15 elevar. Fram til i dag har vi tilført kunnskap og kapital i skolen, men framleis vil kvar lærar berre utdanne 15, eller kanskje 16 elevar. Ikkje fordi læraren ikkje er effektiv, men fordi skolen (som sjukeheimar ol.) ikkje kan bli erstatta av teknologi. Eleven treng ein person som rettleiar og førebilete.

Dersom då læraren (som får løna si frå det offentlege – altså frå skatten) skal ha same lønsutvikling som dei som arbeider i bilfabrikken må altså dei som eig fabrikken og dei som arbeider i fabrikken betale meir i skatt no enn dei gjorde i 1980. Både kapitaleigaren og fabrikkarbeidaren vil likevel sitte igjen med mykje meir i dag enn i 1980. Dette synst eg er greitt å forstå. Dersom vi skal ha gode skolar og gode sjukeheimar (bransjar der produktiviteten ikkje kan aukast kraftig gjennom innsprøyting av kapital) må dei bransjene der produtivitetsveksten er stor betale meir.

Då blir det interessant å sjå, korleis har utviklinga i skattenivået i Noreg vore mellom 1980 og i dag? Eg har ikkje funne tal heilt tilbake til 1980, men i 1992 var det offentlege sin andel av fastlands BNP (i følgje NHO ) 61,4% i 2004 var dette redusert til 57,7%. I følgje finansdepartementet har skatteandelen vore omtrent den same i heile perioden frå 1980 til 1997. Det offentlege har ikkje fått den auka inntekta som trengst for å halde oppe kvaliteten på velferdstenestene.

I den same perioden har skolane blitt nedslitte, det har vore konstant krise i helse- og omsorgssektoren og vegane er blitt nedslitte. Tilfeldig? Neppe! Offentleg sektor er rett og slett underfinansiert.

Oppdatering 24.08.08

Skattedebatten har starta, sjå VG og Dagbladet

Lagt ut

Fylkesting med masse saker

I desse dagar er det fylkesting i Troms. Det er mange spennande saker, og eg har fleire gonger på blogginnlegg om sakene. Dessverre får eg ikkje heilt hauet mitt på plass. Kanskje er debattane for nære.

Eg burde sjølvsagt skrive noko om at høgresida (inkludert Sp) går inn og sponsar privatskolane i fylket. Dette vedtaket stemte sjølvsagt SV, saman med Raudt og AP:

Elever som velger offentlige godkjente videregående tilbud i fylket hvor skolen mottar støtt (eks. Nordborg vgs.) skal ha rett til samme økonomiske støtte for bærbar PC og samme størrelse på egenandel som elever i den øvrige videregående skole i Troms.

Eg burde sjølvsagt skrive nokre sviande ord om at sentrumspartia vil gå inn i saksbehandlinga i drosjesaka og tildele fire drosjesentralar i vesle Tromsø.

Eg kune sagt noko om gode utdanningspolitiske debattar, som kan vere med å bringe oss vidare.

Eg kunne sagt mykje om alt det vi har gjort for å få ned fråfallet i skolen

Men det får bli når eg får ting litt meir på avstand.

Lagt ut

Arbeidsløyse, sysselsetting og uføretrygd

Ei av dei største utfordringane i det norske samfunnet er at alt for mange er uføretrygda. Vi vil alle gjerne bidra til færre på trygd og fleire i arbeid. Det er likevel viktig å ha i mente at talet på uføretrygda ikkje er dei einaste målet på kor godt vi lykkes. Eit like viktig poeng er kor mange vi klarer å få i arbeid.

I ein kommentar på Rett venstre seier Sindre:

Veldig mange av disse ville nok havnet på uføretrygd ja.

For det første er velferdsordningene såpass gode. For det andre er summen av arbeidsledighet og uføre/sykefravær i Norge ikke ulikt OECD snittet, vi har bare mange flere uføre/syke enn vi har arbeidsledige. Uten at jeg regner med at SV ser noen sammenheng her..

Dette er ei vanleg feilslutning. Det interessante er at vi i Noreg har langt fleire i arbeid enn snittet i OECD. La oss ta eit par døme. I Noreg er 76,8% av dei mellom 20 og 66 år i arbeid, medan tilsvarande tal i USA er 62,6%. Så kan ein lure på kva som skjer med dei som ikkje er i arbeid i USA eller andre land. Svaret er at svært mange av dei er i fattigdom. Ein kan seie mykje galt om trygding, men det er uendeleg mykje betre enn fattigdom, sjølv om ein ikkje blir rik av trygd i Noreg heller

Lagt ut

Helse Sør-Øst får for mykje

Det sluttar aldri å forundre korleis det som skjer på det sentrale austlandsområdet får større vekt enn det som skjer i resten av landet. I løpet av denne vinteren har det vore mykje skriveri om dei økonomiske problema i Helse Sør-Øst, mens resten av landet i stor grad har blitt ignorert. Det vi veit, er at Helse Sør-Øst får nesten 800 millionar meir enn behova tilseier, medan dei andre helseføretaka får tilsvarande for lite.

Regjeringa nedsette i desember 2006 eit offentleg utval under leiing av professor Jon Magnussen med oppgåve å gjennomføre ein brei fagleg gjennomgang av fordelingsmekanismane i dagens basisløyvingar til dei regionale helseføretaka. Formålet var å kome fram til eit system som er så enkelt og rettferdig som mogeleg.

Utvalet sitt forslag til inntektsfordeling skal sikre at dei fire regionale helseføretaka er i stand til å tilby innbyggjarane likeverdig tilgang til spesialisthelsetenester. Forenkla sagt vil ei fordeling ut frå forslaget til utvalet kompensere for reelle regionale skilnader i behov og kostnader. Dette utgangspunktet viser då at Helse Nord, Helse Midt og Helse Vest ha ein større del av løyvingane enn med dagens modell. Dette vil bidra til realisering av Regjeringa si målsetjing om gode og likeverdige helse- og omsorgstenester, uavhengig av personleg økonomi og bustad. Dessverre har vi ikkje likeverdige tenester i dag. Vi kan ikkje leve med ei skeivfordeling av eit sentralt velferdsgode som helsetenester er.

I utgreiinga kjem det fram at det er regionale skilnader i den delen av konsultasjonar som blir utført av private kontra offentlege spesialistar/sjukehus, men det mest interessante her er det totale talet konsultasjonar per 1000 innbyggjarar. Desse tala viser at Helse Nord har det nest lågaste tal konsultasjonar på 1188 per 1000 innbyggjar, mens Helse Sør-Øst har det høgaste talet konsultasjonar på 1305 per 1000 innbyggjarar. Dette har blant anna samanheng med tilbodsstruktur, dvs. kvar spesialistane er lokaliserte og avstand frå befolkninga til desse.

Noko av det viktigaste som kjem fram i utvalet sitt arbeid er at nyare data og analysar klårt viser at sosial ulikskap burde telje meir med i inntektsfordelinga. Så lenge det ikkje blir korrigert for reelle behovsskilnader, vil ein heller ikkje få ei korrekt fordeling av inntekter mellom helseføretaka.

Utgreiinga til utvalet gjev ein god dokumentasjon på at geografiske ulikskapar i behov og kostnader til no ikkje har vore inkorporert godt nok i inntektsfordelingsmodellen. Dette har gjeve seg utslag i at helsetilbodet i nokre delar av landet har vore betre enn i andre delar av landet. Slik kan vi ikkje ha det i framtida, og det betyr at vi må omfordele ressursar frå Helse Sør-Øst til dei andre helseføretaka. I Noreg har vi fritt sjukehusval. Så lenge helse Helse Sør-Øst har eit betre tilbod enn dei andre helseføretaka vil det vere med på å flytte pasientar frå dei andre helseføretaka til Helse Sør-Øst. Kvar gong ein pasient vel å benytte seg av sitt frie sjukehusval og reise til eit anna sjukehus, er det avsendarsjukehuset som må betale heile rekninga. Når Helse Sør-Øst får meir pengar enn dei burde hatt samanlikna med dei andre helseføretaka vil dei og jamt over og ha kortare ventetid. Det vil føre til at pasientar vil velje seg bort frå Helse Nord, Helse Midt eller Helse Vest. Ikkje berre må desse pasientane då måtte reise lenger enn andre, men det vil og tappe helseføretaka for pengar – pengar som vil gå til å gje innbyggjarane i Helse Sør-Øst sitt område eit betre tilbod enn i andre delar av landet. Over tid kan dette bidra til å utarme kompetansen ved dei andre sjukehusa og dermed i enno større grad skeivfordele tilgangen til gode helsetenester. Spesielt tydeleg kjem dette til å bli fordi utvalet legg opp til at helseføretaka som sender pasientar frå seg skal betale heile rekninga.

Utvalet har påvist ein klår samanheng mellom klima og ressursbehovet innanfor somatikk. Dette kriteriet åleine ville dersom det vart brukt fullt ut i modellen gje ei omfordeling på ein milliard kroner frå Helse Sør-Øst til dei andre helseføretaka, særleg Helse Nord. Ettersom dette er eit nytt kriterium har det i utvalet vore diskusjonar rundt bruken av dette. Som eit kompromiss enda ein opp med å ta inn kriteriet med 20 % av reell verdi. Klima tel dermed for 200 millionar av den totale omfordelinga på 781 millionar kroner frå Helse Sør-Øst. Verken befolkning eller helseføretak kan gjere noko for å førebyggje regionale klimaskilnader, og det er naturleg at ein gradvis aukar bruken av klimafaktoren opp til i første omgang 50 % og seinare 100% av faktisk kostnad. Alternativet er at folk i Nord-Noreg skal ha dårlegare tilgang til helsetenester enn folk i resten av landet.

Helseføretaka sit på mykje kapital knytt til sjukehusbygningar og utstyr. Utvalet har ikkje vurdert det reelle behovet, men slår fast at skilnadene skal utliknast over 20 år. Det betyr at utvalet ikkje har tatt omsyn til at ein i delar av landet har ei spreidd befolkning og dermed treng fleire sjukehus og meir utstyr i forhold til folketalet enn andre delar av landet. Det er derfor openbart at vi må ha ein ny gjennomgang av kapitalstrukturen i landet. Kapitalbehovet kan aldri bli likt mellom helseregionane. Dersom alle skal ha eit sjukehus i nærområdet sitt så er det ikkje i Helse Nord at kapitalen (les: talet på sjukehus) må reduserast. Den reduksjonen må komme i det sentrale austlandsområdet.

Eg meiner at utvalet sin modell vil vere eit første steg i retning av å rette opp noko av skeivfordelinga mellom landsdelane. Kriteria i modellen framstår som vel velgrunna, og må følgjast opp, og føre til ei reell omfordeling mellom helseregionane. Dersom utfordringane knytt til kapital og klima blir retta opp vil vi nærme oss eit rettferdig system, med eit likeverdig helsetilbod i alle delar av landet. Det kan nok vere eit visst behov for overgangsordningar, men eg vil likevel understreke at dokumenterte skilnader i behov og kostnader må leggjast til grunn dersom vi skal få eit rettferdig system. I motsett fall vil det vere ei bevisst prioritering som gjer at innbyggjarar i Helse Sør-Øst får eit betre helsetilbod enn i resten av landet.

Lagt ut

Ny utlendingelov

I dag skal Stortinget vedta ein ny utlendingelov. Det ser ut som den nye loven vil gje oss ein meir human politikk og ta vekk noko av makta til byråkratiet i UNE og UDI. Dette er bra, eg føler meg heilt trygg på dette når Frp går i harnisk over saka. Som eit apropos til den nye loven siterer eg ei fråsegn frå årsmøtet i Troms SV. Forslaget kom frå Arne Johan Johansen og er svært godt. Det set ting i perspektiv.

Stopp trakasseringen av flyktninger!

SV bidro til å meisle ut en liberal asylpolitikk i Soria Moria-erklæringa. Etter den tid har vi sett at idealene er satt på bås mens UDI og UNE i stor grad gis anledning til å fortsette den asylpraksisen vi arvet fra Erna Solberg.

Vi opplever derfor at mennesker som kommer til oss fra undertrykkende regimer blir utsatt for mistenkeliggjøring av sine motiver og sin historie, og vi opplever at personer som gjennom mange års opphold i Norge er blitt godt integrert med jobb, vennekrets og språk, tvinges ut for å tilfredsstille lovas ”innvandringspolitiske hensyn”. Nemlig at færrest mulig skal slippe inn i riket. Nærliggende eksempler på sistenevnte forhold er kurderne Bilal og Hawre i Tromsø.

Det er mange gode grunner til at hele vårt asylsystem bør gjennomgås. En moderne verden med ønske om global rettferdighet og felles ansvar gjør at vi ikke lenger kan bli stående som partner i et Europa som sperrer seg inn bak murer etter Schengen-avtalens prinsipper..

De seneste årene har vi fått nye perspektiver på hva stengte grenser betyr: På den ene siden ser vi en inkluderingsminister som jobber intenst for å vokte systemet mot smutthull for asylsøkere. På den annen side jobber han like intenst for å kunne dekke norsk næringslivs og offentlighets sterkt økte behov for ny arbeidskraft fra utlandet, slik at vår økonomi kan opprettholde den produksjon vi ønsker. Vi er mange som synes dette er en underlig logikk.

Vi har nå også sett scenarier fra FNs klimapanel og andre seriøse analytikere som viser en framtidig sterk økning i klimaflyktninger fra deler av verden som rammes intenst av global oppvarming og uttørking. Delvis av samme grunn er verdens matvareproduksjon i dag på et lavmål. Det blir hevdet at krisen i Darfur i stor grad er et klimaproblem der forverring av ressurstilgang skjerper konflikter mellom grupper av mennesker som lever av disse ressursene. Klimaflyktninger beskyttes ikke av noen internasjonale konvensjoner og har små sjanser for å komme seg inn i Norge, eller Europa for øvrig, på legalt vis. I Italia føres rettssak for å straffe fiskere som har berget forliste båtflyktninger fra Nord-Afrika.

SV er som parti grunnlagt på ideer om humanisme og likeverd. Vi er snart inne i siste året med regjeringssamarbeid i denne perioden. Asylpolitikken er definitivt et felt som snarest må gripes fatt i for å forbedre den. Alternativet er at vi ser grunnlaget vårt for felles ansvar forvitrer og regjeringssamarbeidet trues.

Lagt ut

Treng vi olja?

Vi er heldige og bur i eit rikt land. Det er vel fordi vi har funne olje? Nei, eller i beste fall kanskje. i 2007 brukte staten nesten ikkje ei einaste oljekrone. Då statsbudsjettet vart lagt var det budsjettert med at vi skulle bruke 54,1 milliardar oljekroner. Når statsrekneskapen kjem 25. april vil det vise seg at vi nesten ikkje har brukt ei einaste oljekrone, og at vi fint kunne klart oss utan desse pengane.

Til no viser rekneskapen for 2007 at vi har brukt 2,8 milliardar oljekroner, melder Dag og Tid. Så godt som ingenting på eit statsbudsjett på 711 milliardar. Korfor er det slik? Jo fordi resten av økonomien går svært godt. Nordmenn er som alle andre folk initiativrike og flinke. Derfor får vi det til i mange andre bransjar og. Det skal vi vere stolte over.

Men det neste spørsmålet pressar seg fram; dersom vi ikkje treng oljeinntektane og vi er inne i ein høgkonjunktur som hindrar viktige og naudsynte investeringar i vegar og skoler, korfor hastar det slik? Korfor hastar det slik med å opne sårbare område i Barentshavet, Norskehavet og utanfor Lofoten og Vesterålen?

Svaret er sjølvsagt pengar. Nokre tener gromt på denne olja vår. Men, det er ikkje fiskarane, eller lærarane, eller dei som køyrer på vegane våre. Det må vere mykje betre økonomi for landet vårt å spare oljeformuen på botn av havet, framfor på børsar som for tida går meir ned enn opp. I selskap som vi ikkje liker å samanlikne oss med. Utan dei enorme oljeinvesteringane ville det vere rom i økonomien for å bygge vegar, skolar og anna infrastruktur. Oljeøkonomien har gått frå å vere ei glede til å bli ei plage for vanleg folk.

Det er direkte dumt å plage folk med dårlege vegar fordi vi skal øydelegge klimaet.