SPRÅKLEG TOLERANSE I NOREG – NORGE, FOR FAEN!

I dag fekk eg vere med på lanseringa av Øystein Vangsnes si nye bok, og vart og bedd om å kommentere boka. Dette er omtrent det eg sa:

I Noreg er vi tolerante der det ikkje betyr noko. Vi er tolerante overfor dialektar, utanom dei som kjem frå Østfold om vi skal tru dialektbrukarane der. Framleis er nok nokre dialektar finare enn andre. Det handlar delvis om makt. Det skulle ikkje forundre meg om bergensdialekten vil stige i aktelse dei komande fire åra. Kanskje vil ungane på austlandet ta til å leike på bergensk? Mnei, det tar nok lenger tid enn som så.

Generelt så toler vi ikkje samisk i Noreg, i alle fall dersom det kjem nært oss. Mange toler ikkje nynorsk – viss det kjem i ei anna form enn lyrikk eller ikkje omhandlar kjærleik. I Tromsø er det ikkje noko særleg strid om nynorsken, men striden om det samiske er desto hardare

Dette skriv Øystein Vangsnes svært godt om i den korte boka si.
Eg synst definitivt han er best når han er minst forskar og mest agitatorisk. Ein merkar at det også der ligg mykje kunnskap bak, men kunnskapen blir ikkje så påtrengande.

Den viktigaste kunnskapen ein kan ta med seg heim frå denne boka er at språkmangfald er eit vilkårslaust gode. Fleire språk gjer at ein utviklar hugmedvit tidlegare. Hugmedvit er ein metakunnskap om kjensler – mentalisering –  og kanskje er det fleire her som synst ordet meta og mental er meir forståeleg enn både hug og medvit. Og kanskje seier det noko om språkstoda i landet. Dette at tospråklege blir meir kunnige er kanskje og grunnen til at dei i Sogn og Fjordane har mindra av alt som er vondt enn andre delar av landet.

Øystein Vangsnes seier det ikkje direkte, men det er klart å forstå frå boka at nynorskbrukarar er smartare, meir kjenslevare, snillare og betre til å løyse problem enn det bokmålsbrukarar er. Det kjem ikkje av at nynorsken i seg sjølv er eit betre språk (sjølv om vi godt kan ta ein diskusjon om det og) det kjem av at vi som nyttar nynorsk, tidleg må skape oss medvit/bevistheit om språk, ta stilling til identiteten og språket vårt, må vite at språk ikkje er ein ting, men mange ting og vi må lære oss majoriteten sitt språk. Det å bli utfordra gjev vekstmoglegheit.

Men om dette stemmer, så kan ein kanskje forundre seg over at ikkje det same skjer i område der samisk står sterkt. Dersom det er det tospråklege som gjev dei positive verknadene for Sogn og Fjordane korfor ser vi ikkje det same i Kautokeino og Karasjok. Finnmark ligg generelt på botn av alle statistikkar der Sogn og Fjordane ligg på topp.

Så er det nok delvis andre mekanismar enn det språklege som slår ut i Finnmark, men det blir interessant å sjå om det språklege mangfaldet over tid vil gjere Indre Finnmark til det nye Sogn og Fjordane.

Kanskje har dette samband med klasser. Vangsnes skriv at nynorsken ikkje har klassemarkørar på same måte som bokmålet. Skilnadane mellom a endingar eller ikkje i bokmål seier kanskje noko om klassetilhøyrigheit, ønska eller reelt. Det er i alle fall eit stilmessig hierarki. Dei skilnadane finst ikkje på nynorsk. Valfridomen i nynorsk vil som oftast vise geografisk tilhøyrigheit og ikkje klassetilhøyrigheit.

Og, kanskje er vi her inne på noko av det som er situasjonen i Finnmark. Der nynorsken har blitt brukt av alle klassar og sosiale lag i dei områda der nynorsken står sterkt; har nok samisk i større grad vore eit småkårsspråk. Det er nytt at prest og klokkar snakka samisk og da n samiske liturgien er ganske ny. Derimot er den nynorske liturgien nesten like gamal som språket. Sjølv om mange meinte at riksmålet var guds språk vart nynorsken tidleg eit språk også for eliten.

Alt i alt gjev boka oss ein kveik, og minner oss om at språk er djupt personleg, men og politikk som både skapar og omformar samfunnet

Artig med kommunestyremøte

I dag har det vore kommunestyremøte i Tromsø. Som vanleg er det vedtatt mykje god høgrepolitikk – dessverre.

Den første saka som kom opp var høyringa om Regional transportplan for Troms. I denne saka tok SV at vi må ha større fokus på gange, sykkel og kollektivtrafikk. Vi tok og opp at det er på tide å starte eit seriøst arbeide med å greie ut bybane i Tromsø. Dette saman med forslaga våre om å opprette eit offentleg eigd busselskap i Tromsø å halde fram arbeidet med å få jernbaneutløysning til Tromsø vart stemt ned.

Generelt blir dei fleste miljøforslag stemt ned i kommunestyret. Litt spesielt var det kanskje at Venstre røysta mot ladestasjonar for el-bilar.

Økonomirapporten viser at det borgarlege byrådet ikkje har kontroll med økonomien i Tromsø. Takk og lov har dei ikkje klart å gjennomføre nedskjæringane dei hadde planlagt innafor skole og omsorg. Vi foreslo å tilføre meir pengar, men vart nedstemt.

Det er sikkert fleire som fekk med seg at noko av det viktigaste argumentet til Høgre i valkampen for to år sidan var at gjelda var for stor i kommunen. Vel, i dei to åra vi har hatt borgarleg styre har gjelda auka med ein milliard. Du kan lese litt meir om det her.

Vi har reagert sterkt på at Tromsø Parkering skal handheve politivedtektane i Tromsø og bøtelegge oss innbyggarane for små og store overtramp. Dette er problematisk både fordi Tromsø Parkering blir omgjort til eit akseselskap, men og fordi det ikkje er laga gode ordningar for klagehandsaming. Det verste er likevel at offentleg myndigheit blir flytta ut av forvaltninga og over i eit selskap som er underlagt aksjeloven og ikkje styrt av folkevalde organ.

Det var ei gladnyheit i dag. Byrådet hadde ønska å omdanne alle barnehagane til aksjeselskap, som eit første steg mot privatisering. Dei har fått laga ein rapport som viser at det blir svært ulønsamt. Dei har derfor latt fornuften gjelde heller enn ideologien og lagt omdanninga til aksjeselskap på is.

Opptaket av kommunestyremøtet finn du her

Fire år med høyreskole – karakterer og konkurranse?

Ny hangout med Torgeir Knag Fylkesnes i kveld klokka 2130. I dag skal vi diskutere skolepolitikk, og kanskje spekulere litt i korleis norsk skole vil vere etter fire år med høgrestyre. Du kan anten følgje med her, eller gå til eventsida på Google plus. Der kan du og kommentere undervegs og vi vil prøve å svare direkte.

Då var det over for denne gongen, men sjå gjerne opptaket og bruk kommentarfeltet for innspel eller idear om tema vi bør ta opp i desse hangoutane

 

 

Ein politisk høgsterett

Med ni mot åtte røyster vedtok høgsterett at fordeling av kvoter skal halde fram med å vere eit politisk spørsmål, og ikkje noko som skal vere ein privat eigedom. Men, altså dei 17 beste juristane i Noreg delte seg i denne saka. Er det då jus, eller er det politikk som har avgjort  dette spørsmålet.
Grunnspørsmålet høgsterett tok stilling til var om forvaltninga kan endre på vilkåra for tildeling av kvoter, eller om ei kvotetildeling er beskytta av grunnloven. Saka oppsto etter at rederiet Volstad ikkje ville akseptere at strukturkvotene ikkje lenger var evigvarande. Eg synst det er greitt å sitere litt frå førstevoterande si grunngjeving i dommen:

I tillegg kommer at forvaltningen av fiskeressursene også skal tjene andre sentrale samfunnshensyn, blant annet å «trygge bosetting og arbeidsplasser i kystdistriktene» og «legge til rette for at høstingen av de marine ressurser fortsatt skal komme kystbefolkningen til gode», jf. deltakerloven § 1 om lovens formålsbestemmelse.  Det blir derfor en sentral oppgave for fiskeriforvaltningen å finne balansen mellom stabilitet i rammevilkårene og behovet for politisk handlefrihet. Dette beror først og fremst på en politisk vurdering. Selv om stabilitet og forutberegnelighet er viktige faktorer i fiskerinæringen, bygger lovgivningen på at disse hensynene må vike når andre fiskeripolitiske målsettinger tilsier det, jf. Strukturmeldingen side 101.  Siden avgjørelsene i utpreget grad vil måtte bero på politiske overveielser, må det også tas i betraktning at ulike regjeringer kan ha ulike syn på hvilken fiskeripolitikk som skal føres.

Eg synst dette er ei god grunngjeving. Men to spørsmål spring med i auga etter å ha lest dommen. Høgsterett har eigentleg 20 dommarar, i denne saka var det to dommarar som ikkje kunne delta, og ein som måtte fråtre for at det skulle bli eit odde tal dommarar. Ville resultatet blitt det same om alle dommarane deltok?  Det kan vi sjølvsagt ikkje vite, men det vi kan vite er at det er ikkje formaljus som avgjer ei sak som denne. Det er sjølvsagt jus, men vurderingane er ikkje berre jus, dei vil vere basert på personlege erfaringar og politiske haldningar.

Bak desse veggane sit dommarar og tar politiske avgjerder. Foto: Erlend Bjørtvedt/Wikimedia Commons

Dersom det er slik så meiner eg vi må ta til å diskutere korleis vi utnevner dommarane til høgsterett. I andre land er utnemninga av høgsterettsdommarar eit politisk spørsmål. USA er kanskje det mest outrerte dømet på dette. I Noreg blir det i alle fall offisielt ikkje tatt politiske omsyn ved utnemninga av dommarane.

Utnemning av dommarar til høgsterett er det regjeringa som står for. Dette er regulert i grunnlova, paragraf 55b:

 Til ledig embete som høyesterettsdommer gir høyesterettsjustitiarius muntlig eller skriftlig uttalelse direkte til departementet etter at Innstillingsrådet har gitt sin innstilling.

Utnyttar dei ulike regjeringane dette til å utnemne dommarar som er politisk samde med den sittande regjeringa? I eit representantforslag frå Frp i Stortinget blir det sagt:

Det ferskeste eksempelet er plenumsdommen i Høyesterett hvor rederne så vidt slapp å betale 21 mrd. kroner i skatt. De seks dommerne som utgjorde flertallet stemte imot Stortingets/regjeringens endring av rederibeskatningen. De fem dommerne som utgjorde mindretallet og som ville belaste rederne med skatt, var alle utnevnt av regjeringer utgått av Arbeiderpartiet.

Dersom vi kan vere samde om at det ikkje er usannsynleg at det er ein samanheng mellom den politiske farga på regjeringa og den politiske farga på dei dommarane som blir utnemnt, så meiner eg at vi i Noreg bør vurdere å gjere det opnare korleis høgsterettdommarar blir utnemnt.

Frp meinte i sitt forslag at Stortinget skal godkjenneeit tal  kandidatar på førehand og at regjeringa skal velje mellomd desse. Eg synst det forslaget har mykje for seg. Det går og an å tenkje seg at vi kan la justiskomiteen fungere som eit innstillingsråd for utnemning av høgsterettsdommarar. Det kan og vere at komiteen bør ha ein type offentleg høyring om høgsterettsdommarar. Eg er ikkje heilt sikker på kva som er rett, men eg er sikker på at vi treng meir offentleg debatt om kven som blir høgsterettsdommarar.

Exit mobile version