I går fekk eg endeleg lese forsvarsdepartementet sin oppdaterte risiko- og sårbarheitsanalyse av anløp av reaktordrevne fartøy til Grøtsund hamn i Tromsø. Etter å ha lest denne er eg enno meir sikker på at det var feil at Tromsø aksepterte anløp av atomubåtar. I kommunestyret i oktober 2020 var det berre SV, R og MdG som stemte mot å akseptere anløp av reaktordrevne fartøy til Grøtsund.
Kva viser så den nye analysen. Den viser at eit uhell, ulykke, terroraksjon eller liknande med ein atomubåt på Grøtsund vil ha store konsekvensar for Tromsø. Så er det sjølvsagt små sjansar for at det skal skje ei ulykke, men konsekvensane er store om det skulle skje.
Dette kartet viser spreiinga til luft i tromsøområdet:
Ved konsentrasjonar over 1000 becquerel (det lysegrønne på kartet) så må alle barn og gravide ta jodtablettar og det blir forbod mot handel med matvarer, fabrikkar ol. må beskyttast i ein akuttfase.
Dersom vi zoomer ut frå sjølve tromsøområdet så viser denne figuren område der det kan måtet gjerast tiltak:
Spreiing til luft vil forsvinne når utsleppa stopper. Den langsiktige verknaden får vi ved deponering til jord. Denne figuren viser området for tiltak ved deponering av radioaktive isotopar:
Raud sone omfattar store delar av Tromsøya. Der kan det bli behov for tiltaka i punkt b oppafor her. I heile gul sone kan det bli aktuelt med begrensingar i bruk av leikeplassar og parkar.
I raporten står det at det er vanskeleg å gje sikre tal for opptak i fisk og skadeverknader i havet, men at fleire fiskeplassar, fiskemottak og gyteplassar vil kunne bli påverka. I følgje rapporten kan det forekomme konsentrasjonar på over 10 000 becquerel heilt mot Arnøya. Så kan vi jo berre forestille oss korleis det blir å selje norsk sjømat i den internasjonale marknaden etter ei slik ulykke.
Det er ingen tvil om at ei ulykke med ein atomubåt på Grøtsund vil få store konsekvensar. Så må vi sjølvsagt huske på at sjansen for at noko galt skal skje er veldig liten. Eg meiner likevel at dette er ein unødig risiko å ta. Og det er før vi tar til å diskutere kva dette betyr for Tromsø i tilfelle krig eller krise mellom NATO og Russland. Deter openbart at dette gjer Tromsø til eit viktigare mål for Russland.
Eg er ein av dei som vaks opp med redselen for ein altomfattande og altøydeleggande atomkrig. Som unge var det mange netter det var vanskeleg å få sove på grunn av redselen. Eg som mange andre pusta letta ut då den kalde krigen tok slutt. Redselen slapp taket og livet gjekk vidare. I fleire tiår tenkte eg ikkje på faren for atomkrig.
Dette er videoversjonen av denne bloggposten om du heller vil sjå og høyre enn lese.
Men det har endra seg. Den store endringa for min del kom då
det vart aktuelt for allierte atomubåtar å komme og legge til kai i sentrum av
Tromsø, berre nokre få kilometer frå det største og viktigaste sjukehuset i
Nord-Noreg. Eit sjukehus som vil bli ubrukeleg dersom det skjer ei større
ulykke med ein av desse båtane medan dei ligg til kai i Tromsø.
Då det kom oppslag i avisa iTromsø om at det planlagte anløpet i sommar ikkje blir noko av på grunn av coronakrisa pusta eg letta ut. Eg hadde lyst til å legge ut det oppslaget på facebook med teksten: «aldri så galt at det ikkje er godt for noko», men slo det frå meg. Man skal ikkje ta lettvint på coronaen.
Aldri så galt at det ikkje er godt for noko.
Men det eg har oppdaga er at eg ikkje burde slutta å vere
redd for atomkrig. For aldri før har det vore større fare for atomkrig enn det
er akkurat no.
Atomvåpen er framleis ei av dei aller største farane på
denne jorda. Framleis er atomvåpenarsenalet så stort at det kan utslette alt
liv på jorda fleire gonger. Totalt er det over 13 000 atomstridshovud i verda.
USA og Russland har 92% av desse.
Vitskapsfolka bak det såkalla dommedagsuret har i 2020 stilt
uret til 100 sekund før midnatt. Aldri har det vore nærmare midnatt. (https://thebulletin.org/doomsday-clock/)
enn det er no.
Dei skriv i rapporten for 2020:
“In
the nuclear realm, national leaders have ended or undermined several major arms
control treaties and negotiations during the last year, creating an environment
conducive to a renewed nuclear arms race, to the proliferation of nuclear
weapons, and to lowered barriers to nuclear war. Political conflicts regarding
nuclear programs in Iran and North Korea remain unresolved and are, if
anything, worsening. US-Russia cooperation on arms control and disarmament is
all but nonexistent.”
Mi oversetting, «Innafor atomområdet har nasjonale leiarar avslutta eller undergravd fleire viktige våpenkontrollavtalar og forhandlingar det siste året. Det har skapt eit miljø for eit fornya våpenkappløp, spreiinga av atomvåpen og lågare barrierar mot atomkrig. Politiske konfliktar om atomprogramma i Iran og Nord-Korea er uløyste, og kanskje blitt verre. Samarbeid mellom USA og Russland om våpenkontroll og nedrusting er så godt som ikkjeeksisterande.»
I 2019 opphøyrte ein av dei aller viktigaste avtalane vi
hadde om atomvåpen – avtale som la ned forbod mot mellomdistanserakettar. Dette
er rakettar med atomvåpen som kan nå det aller meste av Europa i løpet av nokre
få minutt. Det gjev ei enormt kort responstid noko som sjølvsagt aukar
moglegheitene for mennesklege feil enormt. Det er ikkje tid til å sjekke om det
er ein gåseflokk eller om det er atomrakettar radaren ser.
Noko av det som berga oss gjennom den kalde krigen utan at han vart varm var at alle visste at ingen ville vinne ein atomkrig. Det var MAD – Mutually assured destruction. Det er sjølvsagt galskap at vi blir berga av at vi veit at alt blir øydelagt, men det får så vere.
Nasjonalmuseet har opent digitalt, og der fann eg blant mykje anna denne skulpturen. Du kan sjå museet si side om denne skulpturen her: Uten tittel. Atom-minne,Kunstner:Jone Kvie, Datering:(2001),Betegnelse:Skulptur. Nasjonalmuseet oppgjev denne lisensen for bildet: Creative Commons Attribution Non-commercial (CC-BY-NC 4.0).
Det som er ekstra skummelt no er at både det amerikanske
millitæret og det russiske millitæret seriøst tenkjer om korleis dei kan vinne
ein atomkrig – ein såkalla begrensa atomkrig. Dei utviklar mindre, såkalla
taktiske atomvåpen, som skal kunne brukast i ein begrensa atomkrig. Tanken er
at dersom vi bruker eit lite atomvåpen vil fiende og berre bruke eit lite
taktisk atomvåpen, og då kan vi bruke det på slagmarka for å vinne ein eller
annan kamp. Og at det vil vere ein advarsel til den andre parten om å ikkje
bruke store våpen for vi har vist vilje til å bruke små våpen og då vil vi
sikkert bruke store våpen og. Såkalla escalate to deescalate
Dette er etter mi meining ei livsfarleg utvikling. Det å
senke det barrierane, det å redusere det internasjonale tabuet mot å bruke
atomvåpen av noko slag aukar risikoen for oss alle.
Det går an å sjå for seg at i ein krigs eller krisesituasjon
på baltikum eller likande så vil Russland etter denne strategien bruke ei lita
atombombe mot Ämari flybase i Estland der NATO sine fly er basert. Det er
ganske aude så dei sivile tapa ville blitt begrensa (i atomkrigforsstand).
Korleis skulle USA/NATO svart på noko slik. Kanskje med ei «lita» atombombe mot
flyplassen Sesja, aust for Ukraina ganske aude.
Spørsmålet er, kva skjer etter dette. Er det mogleg å
stoppe? Det er umogleg å vite. Det som er heilt sikkert at sjansen for ei
feilvurdering i ein slik situasjon er kjempestore. Risikoen for at det skal gå alvorleg
galt er skyhøg.
Det er ingen som veit om doktrinane i USA og Russland er
endra og tilpassa bruk av små atombomber. Men det framstår som ganske sikkert
at dette blir prøvd ut og vurdert i ulike «wargames» på begge sider.
Eg har ikkje tenkt å starte å gråte meg i svevn kvar kveld
med tanke på faren for atomkrig. Det er så mykje vi kan vere redde for tida.
Men eg meiner det er på tide at vi verkeleg tar atomspørsmålet på alvor i den
politiske debatten igjen.
Derfor er eit besøk av amerikanske atomubåtar eit større
spørsmål enn berre om kva som skjer dersom det skulle vere eit uhell med ein av
desse båtane. Dette handlar om korleis dei russiske styresmaktene oppfattar
dette. Er det ein trussel, og ikkje minst er spørsmålet om dette gjer Tromsø
til eit «legitimt» mål i ein escalate to deescalate situasjon.
Eg er veldig glad for at Tromsø kommunestyret har vore
veldig tydeleg på at vi ikkje ønsker desse atomubåtane til kai i Tromsø. Eg er
og veldig stolt av at Tromsø har slutta seg til ICAN sin kampanje for ei
atomvåpenfri verd.
Eg skulle berre ønska at også Noreg slutta seg til det
internasjonale forbodet mot atomvåpen. Eg trur ikkje at eit sånt internasjonalt
forbod vil fjerne atomvåpen, men det vi såg med forbodet mot personellmine og
klasevåpen er at våpna ikkje vart borte, men dei vart lagt på lager og lite
brukt. Det kan vi i alle fall oppnå med eit internasjonalt forbod mot
atomvåpen. Vi kan gjere tabuet mot bruk sterkare. Vi kan kanskje bidra til å
hindre ei allminneleggjering av «små» atomvåpen.
Eg var ein av dei som hadde mareritt om atomkrig på 80-talet. Då muren fall tenkte eg at no var det over. Vi treng ikkje lenger ligge vakne om natta i redsel for ein atomkrig. Det varte ikkje så alt for lenge. No, 30 år seinare, er faren for atomkrig større enn på lenge.
Soppskyen etter Nagasakibomba. Det bør ikkje bli fleire slike bilde. Foto: Office for Emergency Management. Office of War Information. Overseas Operations Branch. New York Office. News and Features Bureau. (12/17/1942 – 09/15/1945)
Russland og USA har sagt opp avtalen som fjerna
mellomdistanserakettar med atomvåpen. No kan det igjen bli slik at det berre
vil vere nokre få minutt før store og små byar i Europa kan bli treft av
atombomber. Med kort varslingstid vil ingen kunne unnsleppe. Igjen kan det vere
på tide å bekymre seg. Med ein Trump i det kvite hus som vi ikkje kan vere
sikre på kva vil gjere, og med ein Putin i Kreml som er besatt av Russlands
storheit er faren større enn på lenge.
Dommedagsuret viser no to minutt på midnatt. I 1991 var det
17 minutt til midnatt. Vi er skremmande nært.
Det er i denne situasjonen at eg saman med Marta Hofsøy frå
Ap foreslår i kommunestyret skal slutte seg til ICANs Cities Appeal. ICAN er
den internasjonale kampanjen for å avskaffe atomvåpen. Dei har vunne
nobelprisen for arbeidet sitt. Dei ber byar over heile verda slutte seg til
denne appellen:
Byen vår er djupt
bekymra for den alvorlege trusselen som atomvåpen utgjer mot lokalsamfunn verda
over. Vi meiner at innbyggarane våre har rett til å leve i ei verd fri for
atomvåpen. Ein kvar bruk av atomvåpen, enten bevisst eller på grunn av feil
eller uhell, vil ha katastrofale, omfattande og langvarige konsekvensar for
menneske, samfunn og miljø. Derfor stør vi FN-traktaten som forbyr atomvåpen,
og oppfordrar den norske regjeringa til å bli del av avtalen.
Tromsø blir ikkje åleine om å slutte seg til denne appellen.
Byar som Los Angelsen, Toronto, Sydney og Manchester har saman med mange andre
slutta seg til. Vi vil at
Tromsøs stemme skal slutte seg til korset som krever ei atomvåpenfri verd no.
Det er sjølvsagt ei stor sak at vi skal få atomkraftverk inn i Tromsø by. Det er realiteten med å få atomdrivne ubåtar til Tromsø. No trur ikkje eg at det er livsfarleg. Det er trygge reaktorar og sjansen for at det skal skje noko medan dei er her som får konsekvensar for oss er svært liten. Det vi burde ta ein diskusjon om er korleis vi kan vere sikre på at desse båtane ikkje har atomvåpen om bord.
Kanskje er dette ein av ubåtane vi får sjå i Tromsø? USS Virginia er ein av dei nyare amerikanske atomubåtane frå 2004. Det er ein ubåt laga for å jakte andre ubåtar og har ikkje atomvåpen om bord. Foto: Wikimedia/U.S. Navy photo by General Dynamics Electric Boat
La oss først slå fast og vere samde om at sjansen for at det skal vere atomvåpen ombord er mykje mindre no enn det var under den kalde krigen. I 1991 sette US Navy alle taktiske atomvåpen på land. Det er derfor no berre strategiske atomvåpen om bord på amerikanske ubåtar, og det er berre dei fjorten Ohio-klassebåtane som har atomvåpen ombord. Det viktigaste våpenet om bord på dei andre ubåtane er Tomahawk-missilet, ein kryssarrakett. I dag har desse missila ikkje atomstridshovud, sjølv om nokre av dei hadde det under den kalde krigen.
Det vi ikkje veit er kva type ubåtar som kjem til å legge til land i Tønsvika i framtida. Eg ringte FOH på Reitan i dag for å spørre dei. Eg tenkte det var best å gå rett til kjelda. Dei kunne ikkje, eller ville ikkje svare på om det var aktuelt at ubåtar av Ohioklassen skal komme til Tromsø, men at amerikanerane var svært klar over at Noreg ikkje tillet atomvåpen i fredstid.
I pressemeldinga frå FOH er dei likevel eksplisitte på dette. Der står det:
Det ligger nå i planene at amerikanske ubåter jevnlig vil ha havneligge i Tromsø for mannskapsbytte/hvile og proviantering. Fartøyene det dreier seg om er ikke strategiske ubåter, og bærer følgelig ikke atomvåpen.
Eg må berre innrømme at eg likevel er litt skeptisk.
Eg prøvde å spørre litt meir, for under den kalde krigen, då Noreg hadde same haldninga, vart dettte løyst gjennom «don’t ask, don’t tell». Norske styresmakter sa at dei hadde sagt frå til USA om kva som var rett, og at ein rekna med at amerikanarane aksepterte dette. Men ein spurte ikkje direkte om amerikanske skip som kom til Noreg hadde atomvåpen om bord.
Denne haldninga må vi bort frå. Atomvåpen er framleis ei av dei aller største farane på denne jorda. Framleis er atomvåpenarsenalet så stort at det kan utslette alt liv på jorda fleire gonger. Totalt er det over 15 000 atomstridshovud i verda. USA og Russland har 93% av desse.
Eg meiner det er viktig at departementet no legg opp til at ein spør amerikanarane direkte før kvart anløp (som må godkjennast av departementet) om det er atomvåpen om bord, og ber om ei forsikring om at det ikkje er det.
_makes_her_way_through_Cumberland_Sound_to_Naval_Submarine_Base_Kings_Bay.jpg){kind=link}