I denne videobloggen snakkar eg om neste kommunestyremøte, om nominasjonen i Troms og Finnmark SV, om oppdrett og om samanslåinga av UNN med Finnmarksjukehuset.
Videoen er filma vertikalt. Det er ikkje fordi eg er litt tåpen, men fordi det viser seg at vertikale videoar får større spreiing på facebook. Dersom du er her med PC så får eg berre beklage.
Oppdrettsnæringa må gjere grunnleggande endringar om den skal ha ei framtid.
Bildet: Oppdrettsanlegg i Villa-gruppen, her i Nesseby kommune.
Foto: Marius Fiskum / www.fototopia.no
Det har blitt litt debatt om oppdrettsnæringa etter at kommunestyret i Tromsø gjorde sitt vedtak om å kun tillate oppdrett i lukka anlegg. Det er bra. Oppdrett er ei stor og viktig næring i Noreg og vi treng ein god debatt om korleis denne næringa kan halde fram med å vere viktig for Tromsø og Noreg framover, men på ein måte som er berekraftig og som gjev industriell utvikling.
La meg slå fast at vi sjølvsagt var klare over at det vedtaket vi gjorde ikkje ville få noko direkte verknad. Men, det må få følgjer for kystsoneplanen til Tromsø.
Kva skal så til for at oppdrettsnæringa skal ha ei framtid, ikkje berre i Tromsø, men langs heile kysten vår. Vi og næringa må løyse fire hovudproblem. 1. Vi må sørge for at næringa ikkje har utslepp av slam og andre stoff. 2. Vi må sørgje for å løyse lusproblema utan å bruke kjemikaliar. 3. Vi må sørgje for fôr som ikkje bidreg til avskoging i Amazonas eller kunne vore brukt direkte som menneskemat. 4. Vi må sørgje for anlegg som reduserer/fjernar rømming og genetisk forureining av villaksstammen.
Dette må vi gjere samstundes som dyrevelferden blir betre i næringa.
Eg trur dette lar seg løyse samstundes som vi kan få ei kraftig industriell utvikling i Noreg. Dersom dette ikkje blir løyst meiner eg det er klart at oppdrettsnæringa ikkje kan vekse meir, snarare må vi redusere omfanget. Dersom vi skal få til ei løysning er eg heller ikkje i tvil om at vi må stille strengare krav til næringa. Dei krava må komme frå kommunar, fylka og frå staten, men og frå oss som forbrukarar.
I vedtaket frå kommunestyret i Tromsø er det eit krav om lukka anlegg. Men poenget er ikkje lukking, poenget er å løyse problema. Per i dag ser lukka anlegg ut til å vere den beste løysninga, men dersom andre teknologiar løyser problema så er det sjølvsagt heilt fint.
Men vi må kunne samle opp slammet etter for og avføring frå fisken. Det er i alle fall tre grunnar til det. 1. Det er eit forureiningsproblem, 2. Det inneheld store mengdar fosfor som er ein begrensa ressurs som vi må gjenvinne, og 3. det kan bli ein viktig råvare i anna produksjon. Det samsvarer med Norsk Industri sitt vegkart for norsk havbruksnæring der dei skriv: «Innen 2030 må oppdrett av laks skje med en teknologi som eliminerer problemene med lakselus, hindrer rømming og tar vare pa verdien av partikulart materiale.»
NBIO (Norsk institutt for bioøkonomi) har rekna ut at vi har eit teoretisk potensiale for å produsere ein terrawatttime energi gjennom biogass frå slammet, altså omtrent ein tredjedel av norsk vindkraft. Dersom veksten i næringa skal fortsette aukar sjølvsagt potensialet. Etter biogassproduksjonen kan slammet brukast som gjødsel anten i landbruket, eller i produksjon av algar eller insekt som fôr til fisken. Det kan vere mange andre bruksområde som vi ikkje kjenner til i dag. Gjennom å tenke sirkulær økonomi i oppdrettsnæringa på denne måten kan vi skape større verdiar enn i dag, og samstundes bli meir bærekraftige og miljøvenlege.
Eg liker å samanlikne med norsk prosessindustri. Dei har klart ei liknande omstilling. Gjennom at det vart stilt miljøkrav har vi fått ein av verdas mest miljøvenlege industriar. Mykje av det som var avfall og forureining før er blitt ressursar i anna industri no.
Eg har kjempetru på dei som driv i oppdrettsnæringa vil klare det same. Eg har tru på innovasjonskrafta deira, og eg veit at dette ikkje er nye tankar, men ting som næringa jobbar med.
Men eg trur og at næringa går så økonomisk godt med dagens måte å produsere på, at presset for å endre seg må komme utanfrå. Vedtaket i Tromsø kommune er ein del av det presset, og eg trur næringa vil oppleve at om dei ikkje tar desse grepa no vil presset og problemet berre auke.
Så for å svare på spørsmålet i overskrifta. Ja, eg trur oppdrettsnæringa har ei stor framtid i Tromsø og i Noreg, men det krev at næringa gjer ein del grunnleggande endringar. Det vil kanskje redusere profitten på kort sikt, men vil sørge for at næringa vil overleve og blomstre på lang sikt.
Vi har sett det innafor fiskeria lenge. Dei som har vore så heldige å få ein rett frå staten til å utnytte dei felles ressursane våre har kunne seld denne og blitt rike. Ein rikdom dei har fått frå fellesskapen. Den siste tida har VG og Dagbladet hatt fleire reportasjar om det same innafor oppdrettsnæringa. Nokre har fått ein rett til å bruke vårt felles hav til å drette opp fisk. Denne retten har dei kunne selje og bli rike.
Eg unner alle som gjennom hardt arbeid blir rike alle dei pengane dei har. Eg har litt meir probblem med dei som blir rike gjennom å ha fått utlevert eit verdipapir frå staten (så skal det sjølvsagt nemnast at det som oftast må arbeidast hardt for å fylle papiret med verdi).
Når samfunnet vel å gje nokre få av oss rett til å utnytte ein felles ressurs så skjer det ei verdioverføring frå samfunnet til den heldige. Dersom eg fekk ein rett (altså ein konsesjon) til å drive med oppdrett, så får eg og ein rett til å tene pengar som ikkje alle andre har. Slik må det nesten vere, det er ikkje rom for at vi kan ha oppdrettsanlegg i alle fjordane. Tilgangen må avgrensast på eit eller anna vis. Så lenge eg tener pengar på å bruke konsesjonen til det han var tenkt til, altså produsere oppdrettsfisk er eigentleg alt greitt. Det er arbeidet som skaper verdiar. Problemet oppstår den dagen eg vel å selje konsesjonen min.
La oss seie at eg måtte betale fem millionar for å få ein konsesjon frå staten, og sel den same konsesjonen vidare til nokon annan for 20 millionar, så tener eg 15 millionar. Men kvar kjem desse 15 millionane frå? Desse 15 millionane er ein verdi av ein konsesjon som er gjeve frå fellesskapet til den einskilde. I nokre samanhengar kan det kanskje vere greitt å dele ut 15 millionar kroner frå staten til einskildpersonar, men eg trur dei fleste av oss ville reagere om staten tok til å sende 15 millionar av våre skattepengar til einskildpersonar rundt i landet. Likevel aksepterer vi dette når det gjeld retten til å fiske eller til å drive oppdrett. Det finn eg litt underleg.
Hovudproblemet her er at konsesjonane er omsettelege og at staten ikkje tar full pris for konsesjonen skal delast ut.
Løysninga er like enkel som problemet. Vi må forby all omsetting av slike konsesjonar. Dersom du vil slutte med oppdrett eller fiske kan du sjølvsagt fritt selje mærdene dine, kompetansen din eller båten din, men du kan ikkje selje konsesjonen. Konsesjonen må falle tilbake til fellesskapet. Så kan det godt tenkast at konsesjonen skal delast ut igjen. Eller det kan tenkast at vi av miljøgrunnar eller med tanke på kapasiteten i ei næring ikkje skal dele ut konsesjonen på nytt. Det blir ei avgjerd som vi må ta politisk etter debatt og diskusjon.
Det andre alternativet er at staten tar full marknadspris for ein konsesjon. Då tilfell heile verdien av konsesjonen til samfunnet, og drivaren vil kunne ha lov til å omsette konsesjonen vidare. Marknadspris vil ein kunne oppnå gjennom å auksjonere ut retten til å drive oppdrett eller fiske.
Det kan ikkje vere noko tvil om at uomsettelege konsesjonar bør vere den rette løysninga når vi gjev folk eller selskap rett til å utnytte ein felles og avgrensa ressurs. Ein slik ressurs er nettopp felles, og bør ikkje kunne spekulerast med av nokre få av oss. Ei auksjonsordning vil fungere som dagens ordning. Retten til å utnytte fellesressursane blir samla på færre og færre hender. Verdiane som burde vere våre i fellesskap skaper rikdom for nokre få og ikkje for oss alle.
Foto: Thomas Bjørkan / http://no.wikipedia.org/wiki/Fil:Fish_cages.jpg
