Av og til er det ikkje nok med børste og tanntråd. Då må vi til tannlegen. Kor mykje skal det koste. Foto: pattyanne:made
Eg antyda i forgårs at eg skulle prøve å meine noko om tannhelse. No kjem det, så då er du advart. I går var eg med på ein internasjonal tannhelsekonferanse her i Tromsø. Det var ei vitskapleg av offentlege tannlegar og tannhelseforskarar frå heile Europa. Mykje av innhaldet gjekk lang over mitt hovud – naturleg nok – Tannhelse er vitskap og medisin, men og politikk.
Eg var så heldig at eg fekk love til å delta i opninga av konferansen. Eit slikt opningsinnlegg er sjølvsagt mykje pjatt og kor flott det er i Troms og Tromsø. Håpa alle trives osb. No er det sjølvsagt triveleg og vakekrt her, men det var ikkje det dette innlegget skulle handle om.
Eg fann det naturleg å ta opp ein situasjon som dei aller fleste med ørlite kunnskap om anatomi finn smått underleg. I Noreg har vi den situasjonen at tennene ikkje er ein del av kroppen, i alle fall ikkje i økonomisk og politisk forstand. Eg trur dette i alle fall delvis kjem av at tannhelse blir oppfatta meir som kosmetikk enn medisin. Det er ingen tvil om at eit Hollywoodsmil handlar meir om kosmetikk enn helse. På sett å vis er det meir i slekt med plastisk kirurgi enn noko anna. Men god tannhelse, handlar ikkje mest om kosmetikk. Det handlar om helse. Dårlege tenner er tidvis farleg, og i alle fall emd på å redusere livskvaliteten til folk.
OK, her kjem meininga mi om denne saka, og eg innrøm at dette i stor grad er klipt frå arbeidsprogrammet til SV, men hald ut. Det kjem meir originale tankar etterpå.
SV vil foreslå ei tannhelsereform som inneber at tannlegebehandling som er medisinsk nødvendig i størst muleg grad er underlagt dei same vilkåra som sjukehus– og legebehandling. SV vil avgrense eigendelen til 2.500 kroner per år for nødvendig tannlegebehandling. Det tilsvar eigenandelstak 2.
Dei som går jamleg til tannlegen og har normalt god tannhelse vil med ei reform betale omtrent det same som i dag, mens dei som i dag ikkje kontaktar tannlege, kanskje fordi det er for dyrt, vil få redusert kostnadene sine til 2500 kroner for nødvendig tannbehandling med ei slik ordning. For ein del grupper er det nødvendig at tannhelsetenesta er heilt gratis. SV vil foreslå at ungdom opp til 23 år får gratis tannhelseteneste.
For å hindre for høge kostnader ved ordninga vil SV innføre prisregulering på tannhelsetenester gjennom nasjonale takstar, i kombinasjon med refusjonsavtale for tannlegar som inngår i ordninga. Det er store geografiske forskjellar i det offentlege tannhelsetilbodet. SV vil foreslå at den offentlege tannlegetenesta blir bygd ut, og at det blir innført driftsavtalar med privatpraktiserande tannlegar etter modell av privatpraktiserande legar med driftstilskot.
OK, då har eg meint noko – og ja eg meiner dette verkeleg.
Det mest interessante eg fekk med meg på konferansen var likevel foredraget til Professor emeritus Rolf Seljelid (eit foredrag med same tema kan du finne her). Han snakka om kva helse er for noko. Hovudpoenget hans er at helse ikkje er fråver av sjukdom og at helse er eit svært vidt begrep. Med utgangspunkt i at få ting har endra liva våre meir dei siste 100 åra enn innføringa av moderne medisin set Seljelid opp eit skille mellom sjukdom og helse som er viktig å ta med seg i ein kvar diskusjon om dette viktige temaet. Han seier:
Sjukdom er medisin, men helse er antropologi
Poenget hans er at helse er både meir og mindre enn fråver av sjukdom. Vi må lære oss å leve med den helsa vi har, og korleis vi lev med helsa vår har vel så stor betydning for oss som dei medisinane og diagnosane vi får. Han siterte frå eit brev han hadde fått frå ein ven som hadde vore alvorleg sjuk. I brevet fortalte han om alle sjukdomane og plagene sine, men så konkluderte han:
Mannen er like heil
Og kanskje er det heile poenget, at det viktigaste er om mannen er heil?
Eg er glad og lykkeleg over det budsjettet vi i fylkesrådet la fram i går. Budsjettet har eit tydeleg fokus på barn og ungdom. Vi styrkar driftssida av sskolebudsjettet med 16 millionar og investerer 119,5 millionar i nye skolebygging og ombygging av skolebygg. Det er eit løft for kvaliteten i den vidaregåande skolen i Troms.
Eg siterer frå pressemeldinga eg sendte ut:
Økt fokus på kvalitet i opplæringen fordrer større innsats på flere områder. Etterutdanning, gode opplæringstilbud, skolebygg som tilfredsstiller nye pedagogiske krav og tilrettelagt opplæring på alle nivå vil være områder som fylkesrådet prioriterer.
Kvalitet i utdanning er avhengig av kvalifiserte lærere, og fylkesrådet prioriterer derfor etterutdanning av lærere. Med innføringen av kunnskapsløftet og den store satsingen på elevpc’er er det viktig å bygge opp en systematisk og kontinuerlig etterutdanning av lærere og annet skolepersonell. Spesielt viktig blir etterutdanning av de som har opplæringsansvaret for de nye reformlærlingene.
Det er sjølvsagt mykje vi gjerne skulle fått til, men som det ikkje vart plass for denne gongen, trass i eit godt budsjett. Eg skulle gjerne funne rom til den utbygginga som Skjervøy vgs så sterkt ønskar seg.
Det at ei satsing på tannlegar er ei satsing på ungdom er det kanskje ikkje så mange som tenker på, men slik er det. Dei fleste av oss kan vel vere samde om at det trass alt er verre å ha tannverk enn å gå til tannlege. Men, viktigast av alt er det å forebygge. Det må starte med vbarn og ungdom. Derfor satsar vi no på å rekruttere nok tannleger slik at alle baarn får tilgang til tannlege.
Fakta frå budsjettet:
Styrker rammene til skolene og til lærlinger (10,3 millioner)
Opprettet videregående skole i Murmansk (1,9 millioner)
Følger opp bevilgning til Kunnskapsløftet (2 millioner)
Bevilger penger til lovfestet rett til videregående utdanning for voksne (1,2 millioner)
Styrker språkopplæringen for minoriteter (0,7 millioner)
Styrker den kulturelle skolesekken (1,2 millioner)
Styrker tannhelsetjenesten (2 millioner)
Oppgraderer våre tannhelseklinikker (3 millioner)
Trapper opp satsingen på spesialisttjenester innen tannhelse (2,3 millioner)
Styrker rekrutteringsarbeidet av nye tannleger (0,5 millioner)
Styrker satsingen på å trygge skoleveiene (1,5 millioner)
Fleire av oss får heldigvis (eller dessverre?) råd til å sette oss i ein slik om SV får bestemme: Foto: Wikipedia Commons
Dette er kanskje det kapitlet i programmet som skaper mest debatt. Her finn ein både juryordninga og dissensen om underlivsundersøking på jenter. Eg er direkte usamd med ein del som står i dette kapitlet, vi kan for eksempel ikkje frede alle sjukehusa. Det beste i kapittelet er satsinga på ein tannhelsereform.
Fleire av oss får heldigvis (eller dessverre?) råd til å sette oss i ein slik om SV får bestemme: Foto: Wikipedia Commons
Tidleg i programutkastet blir det slått fast at dei tilsette er den viktigaste faktoren for gode velferdstenester. Det er eit godt og riktig utgangspunkt for ein diskusjon. Det er dei tilsette som utgjer velferdstenestene og deira medverking er naudsynt for å utvikle dei vidare.
I avsnitta om sjukehus er det mykje å diskutere. Komiteen skriv at SV vil jobbe for at ingen lokalsjukehus skal leggast ned og at dei skal tildelast nye oppgåver. Eg veit ikkje heilt kva komiteen har tenkt på her. Kanskje finst det nye oppgåver å legge til lokalsjukehusa, men eg tviler. Svært mykje medisinsk behandling er blitt så spesialisert at det er utopisk å tenke seg at vi skal kunne ha kompetanse sprett over alt. Mange sjukdomar er slik at overlevingsmulegheita er mykje større om du kjem til eit spesialisert miljø. Vi kan ikkje ofre liv på lokalsjukehusa sitt alter. I den andre enden er det ein del som skjer på lokalsjukehusa som med fordel kan flyttast ut til primærhelsetenesta og distriktsmedisinske senter. Det vil gje eit meir lokalt helsetilbod enn lokalsjukehusa er i dag og vere med på å bygge viktig kompetanse i kommunehelsetenesta. Det viktigaste vi kan gjere for å løyse utfordringane i og med sjukehusa er å satse på primærhelsetenesta. Det er ikkje dette programmet tydeleg nok på.
Men misforstå meg ikkje, eg vil ikkje lokalsjukehusa til livs, eg vil at vi skal vere pragmatiske. Derfor kan vi ikkje frede sjukehusstrukturen. Dersom vi skal bygge eit helsevesen med høgare kvalitet innafor ei kostnadsramme i kan leve med kan vi ikkje utelukkande basere oss på kor det vart bygd betongklossar i ei tidlegare tid med andre kommunikasjonar og ein heilt anna kunnskap og teknologi på sjukehusa. I tillegg er det ingen tvil om at vi har for mange sjukehus på det sentrale austlandsområdet og at dette tar for mykje ressursar.
Eg forstår at komiteen går inn for å endre styringsstrukturen for sjukehusa. Dagens modell er ikkje god nok. Dessverre hadde ikkje regjeringa guts til å gjennomføre ein regionreform som ville gjort det muleg å tilbakeføre sjukehusa til eit regionalt styringsnivå. Då blir ei strengare departements- og direktoratsstyring einaste alternativet. Eg har sansen for at Stortinget skal vedta ein nasjonal helseplan á la Nasjonal transportplan, men er i tvil om dette er nok til å få kontroll med økonomien i sjukehusvesenet.
Tannhelsereform
Noko av det raraste med Noreg er at tennene ikkje er ein del av kroppen. Eg er derfor hoppande lykkeleg for at programutkastet er tydeleg på at dei no skal bli. I programmet skriv komiteen:
SV vil foreslå en tannhelsereform som innebærer at tannlegebehandling som er medisinsk nødvendig i størst mulig grad er underlagt de samme betingelser som sykehus- og legebehandling. SV vil begrense egenandelen til 2.500 kroner per år for nødvendig tannlegebehandling. Det tilsvarer egenandelstak 2, som noe av tannlegebehandlingen går under allerede i dag. De som går jevnlig til tannlegen og har normalt god tannhelse vil med en reform betale omtrent det samme som i dag, mens de som i dag ikke kontakter tannlege vil få begrenset sine kostnader til 2500 kroner for nødvendig tannbehandling med en slik ordning. For en del grupper er det nødvendig at tannhelsetjenesten er helt gratis. SV vil foreslå at ungdom opp til 23 år får gratis tannhelsetjeneste. For å hindre for høye kostnader ved ordningen vil SV innføre prisregulering på tannhelsetjenester gjennom nasjonale takster, i kombinasjon med refusjonsavtaler for tannleger som inngår i ordningen.
Dette er ein god start på ein tannhelsereform i landet. Og kanskje blir fleire glade etterkvart.
Eg er meir i tvil om forslaget om å innføre turnusteneste for tannlegane. Dersom dette grunngjeve i at utdaninga per i dag ikkje er god nok kan eit slikt forslag vere greitt, men slik er det ikkje argumentert i programutkastet. Det er rett og slett ikkje argumentert for dette. Eg har ein mistanke om at det skal vere ein måte å få tannlegar ut i distrikta på. Det har eg sansen for, men er litt i tvil om at det vil fungere slik. Turnusteneste på lik linje som for legane står det, det betyr eit opplæringsinnhald. Det tviler eg på om vi kan gje i dei ditriktsområda som slit mest med tannlege per i dag. Det vil ikkje vere kapasitet til å drive opplæring utan at det går ut over pasientbehandling – ja kanskje er det ikkje ein eldre og erfaren tannlege som kan rettleie. Dersom vi meiner at det skal vere pliktår for tannlegar så får vi heller seie det. Ein spade for ein spade.
Underlivsundersøking
Den første dissensen i dette kapittelet handlar om obligatorisk underlivsundersøking for alle – både jenter og gutar. Dette punktet har skapt ein stor offentleg debatt. Sjå for eksempel livet leker eller Audun Lysbakken begge med tilhøyrande debatt. Eg må innrømme at eg er i sterk tvil om kva eg skal meine. Eg trur det eg meiner vil avhenge av kor ingåande ein slik undersøkelse av jentene skal vere. Eg trur på argumenta rundt avmystifisering av kjønnsorgana, og dersom undersøkinga er av ein ikkje djuptgåande natur trur eg at det er eit godt framlegg. Eit viktig innlegg i debatten finn eg i Tidsskrift for den norske legeforening nr 18/2007:
For det andre er det grunn til å tro at legers kunnskap om de normale anatomiske forhold i anogenitalområdet er mangelfulle. Dette er også dokumentert i flere internasjonale studier. I en amerikansk studie fra 2000 der leger ble bedt om å identifisere genital anatomi fra et bilde, kunne bare 72 % korrekt identifisere urinrørsåpningen, 62 % jomfruhinnen og 79 % de store kjønnsleppene (15). I en tilsvarende undersøkelse av barneleger fem år senere var situasjonen noe bedre, med korrekt identifikasjon av de ovennevnte strukturer i henholdsvis 84 %, 71 % og 89 % av tilfellene (16). Sett i lys av de siste 15 års praksis er det liten grunn til å tro at forholdene ved norske helsestasjoner og poliklinikker er bedre. Dette kan ha som konsekvens at sykdommer i jenters underliv blir diagnostisert feil eller på et for sent tidspunkt. Etter våre erfaringer er det ikke sjelden at jenter får diagnosen residiverende urinveisinfeksjon når de egentlig har såkalte labiale synekier. Denne tilstanden blir ofte henvist som «hymen imperforata» eller «vaginalatresi», noe som også illustrerer mangelfulle anatomikunnskaper. Vi har dessverre også sett flere eksempler på at barn har fått diagnostisert seksuelle overgrep på grunn av feilaktig tolking av «forandringer» i underlivet, med derpå følgende feilaktige dommer.
Kriminalitet og jus
Dette er gode kapittel, sjølv om eg meiner at vi må diskutere straffa si betydning meir. Straffa skal virke preventiv, dvs føre til at andre ikkje forbryt seg eller at handlinga ikkje blir gjentatt. Det er kanskje det viktigaste. I eit slikt perspektiv blir sjølvsagt habilitering og rehabilitering av fangane viktig og naudsynt for å forhindre ny kriminalitet og for å føre forbrytarane tilbake til samfunnet. Men, treng vi ikkje og ein diskusjon og hemn som eit reelt og relevant motiv ved utmåling av straff? Eg er ikkje sikker, men eg trur at hemn må vere ein del av straffeforfølginga. Det er ikkje pent, det er kanskje ikkje så sivilisert som vi skulle ønske oss, men eg trur det må vere ein del av pakka.
Den andre dissensen i dette kapittelet handlar om juryordninga. Fleirtalet i komiteen går inn for å erstatte juryen med ein utvida meddomsrett der lekmenn og fagdommarar sit i lag og dømer. Hovudargumentet for ei slik ordning er at dagens jury ikkje grunngjev korfor dei svarer ja eller nei til skuldspørsmålet. Eg meiner at det vere muleg å finne ordningar som gjer at også ein jury kan grunngje avgjerda si, utan å la fagdommarane få meir makt. Eg trur det framleis er rett og riktig at ein skal dømast av sine likemenn. Det at ein skal dømast av sine likemenn betyr og at vi må gjere noko med korleis jurymedlemmar blir valt ut. Eg trur at ei grunngjeving kan skje gjennom at ein fagdommar er bisittar i juryen, sekretær om du vil og ut frå det som skjer i juryen skriv ei grunngjeving som juryen må akseptere. Det vil kanskje løyse nokre av utfordringane med den ordninga vi har i dag, utan å kaste ungen ut med badevatnet.
Alt i alt er dette eit kapittel som kan gje oss mange gode debattar. Det er viktig, og gode politiske standpunkt til slutt.
Fleire innlegg om forslaget til nytt arbeidsprogram finn du her
