Det er ikkje unaturleg at vi i SV tar ein ny runde om gamle standpunkt når verda rundt oss endrar seg.
På måndag ringte Nordlys meg. Dei lurte på kva eg meinte om NATO. Eg svarte ærleg at eg var blitt i tvil om NATO-standpunktet mitt, og at eg trur at SV bør ta ein grundig diskusjon om NATO. Det kan sjølvsagt hende at det berre er eg som er i tvil, men eg trur ikkje det.
Dette tenkjer eg er dei viktigaste argumenta for og mot akkurat no:
For:
SVs alternativ til NATO – eit nordisk forsvarsamarbeid – framstår som ganske urealistisk. Med den tryggingssituasjonen som er no oppstår det ikkje som ein ønska situasjon å bli ståande åleine i tilfelle ein militær konflikt.
Det skjer store endringar i forsvarspolitiken i fleire land. Mellom anna Tyskland. Det kan vere med på å gje NATO ei tydelegare europeisk forankring og gjere alliansen mindre avhengig av USA.
Putins Russland er blitt uføreseieleg og det skaper ein meit utrygg situasjon for Noreg
Mot:
Det aller viktigaste er det openbart store moralske problemet med at NATO er ein allianse med atomvåpen og ikkje har sagt frå seg retten til å bruke atomvåpen først. Frå ei beslutning blir tatt til millionar av menneske kan vere døde snakkar vi om under ein time. Kan vi verkeleg vere ein del av det?
NATO har vore og er ein reiskap for USA for å halde oppe eit militært hegemoni i verda. Som ein del av NATO er det norske forsvaret blitt meir som eit ekspedisjonsforsvar til bruk i andre delar av verda enn til forsvar av Noreg.
USA er i ein politisk situasjon der det kan bli store endringar. Vi kan fort sjå at Trump eller ein trumliknande figur kan vinne det neste presidentvalet i USA. Er det då fornuftig at vi er avhengig av USA?
Kva kan så vere løysninga for meg og for SV. Eg håper at SV vil ende på eit standpunkt om at vi framleis bør bygge ned avhengigheita av NATO og store militæralliansar, men at utmelding av NATO vil vere uaktuelt før vi har eit alternativ som kan sikre Noreg i ei omskifteleg verd. Det alternativet kan vere nordisk forsvarssamarbeid eller europeisk tryggingsgarantiar, men det vil etter alle solemerke ikkje vere noko som oppstår dei neste fem, 10 eller 20 åra. Vi må vere tydelege på at før det er på plass vil ikkje SV støtte utmelding av NATO.
Det er eit standpunkt som eg trur vil stå seg og som gjenspeglar både makttilhøva i verda og at Noreg treng ei alliansetilknytting som gjer at vi ikkje blir ståande åleine i ein eventuell krig. Eg meiner at dette og er i tråd med den politikken SV faktisk har praktisert dei siste 20 åra eller meir sjølv om det ikkje er dette som faktisk står i programmet.
Det godt å vere samla på torget i Tromsø i dag for å vise solidaritet med Ukraina og fordømme Putins angrep på eit suverent land. Her er apellen eg hadde i dag og nokre bilde frå arrangementet.
Gode venna
Vi er samla her i fordømmelse av Putins krig i Ukraina, vi står her i solidaritet med eit land og eit folk som opplever eit brutalt og ulovleg overfall. Og medan vi står her bryt Putins hær seg framover, på sin stadige framferd mot Kiev, og tar frå folk heiman deira, arbeidet deira og kvardagen deira. Mye er gått tapt og mange har mista de dei er glad i. Kanskje føler du som meg, avmakt. Vi skulle så gjerne stoppa invasjonen. Men vi må tru at mange menneske som går saman betyr noko. Samla må desse markeringane bety noko. Samla må vi kunne vi påverke det som skjer.
Når vi står her på denne fredelege markeringa, utan redsel for å bli arrestert, så gjev det det meg håp at det er markeringar mot krigen også i Russland. Markeringar frå einskildpersonar og frå grupper, frå folk som risikerer mykje for å vise sin krigsmotstand. La oss vere klår over at dette er Putin og regimet hans sin krig. Vanlege folk i Russland ønsker ikkje krig. Ingen ønsker å sende sonene sine i krigen for å drepe eller bli drept. Ingen sit med glede og ventar på å få ei kiste heim.
Det russiske regimet er eit kleptokrati. Ein elite på toppen har stålet til seg rikdommen og kontrollerer naturresursane for seg sjølv. Oligarkane og milliardærane er dei som tener på Putin sitt styre. Ja, mange hevdar at Putin sjølv er verdas rikaste mann. Eg veit ikkje om han er verdas rikaste, men eg er heilt sikker på at vi må ha sanksjonar som rammar pengane til oligarkane og til Putin.
Eg er glad for dei sanksjonane vi har, men det er viktig at vi tar alle verkemiddel i bruk. Eg skal innrømme at eg ikkje alltid forstår alt som har med internasjonale pengetransasjonar å gjere, men eg forstår verkeleg ikkje korfor Russland framleis får lov å vere med i systemet for internasjonale pengeoverføringar SWIFT. Ja, det vil ha kostnader for oss å kaste dei ut, men det vil sanneleg ha kostnader for oss om Putin får invadere sjølvstendige land ustraffa.
I Tromsø er vi folk frå mange land. Tromsø er en kommune som tar folk frå byer og bygder over heie verda og gjer dei til tromsøværingar. Det er tromsøværingar av både russisk og ukrainsk opphav. Det er ingen i Tromsø som har ansvar for denne krigen. Det er Putin som har ansvar for denne krigen. Ingen barn med russisk opphav skal trenge å bli møtt med at dei har ansvar for det som skjer.
Eg er kanskje ikkje aleine om å sitje klistra til skjermen og sjekke nyheitane, for å sjekke sosiale media, prøve å forstå det som skjer prøve å få med seg det som skjer.
Det er gamal og god kunnskap at det første offeret i ein kvar krig er sanninga. Aldri har det vore meir rett enn no. Feilinformasjon, propaganda og fake news florerer. Sjekk før du deler vidare, ver kritisk. Det er fort gjort å bli lurt.
Det vi kan vere sikre på er at det kjem til å bli mange som må flytte frå heima deira. For ein ting som er like sikkert som at sanninga forsvinn i ein krig er at krigar gjer mange til flyktningar. Vi i Noreg, vi i Tromsø må sjølvsagt opne opp å ta mot desse menneska som treng eit heim. Her i Tromsø meiner eg at vi må skaffe oss ein beredskap for å ta i mot mange fleire flyktningar og å ta vel og godt mot dei som kjem.
Og har du råd så gje pengar til ein av dei organisasjonane som jobbar i Ukraina og med folk på ukrainske flyktningar.
Når vi står her samla i fordømmelse av krigen og med ønske om fred så la oss og ære dei som kjempar for å forsvare landet sitt, dei som kjempar for å forsvare heimane sine, dei som kjempar for fridomen sin og sin rett til å avgjere framtida for sitt eiga land.
Forsvaret har laga ein risikoanalyse av å ta mot reaktordrivne farty til Tromsø. Vi har fått tilgang til den sladda versjonen. Last den ned her om du vil lese. Det er ein god del som manglar, men det som står er interessant nok.
For det første erkjenner forsvaret at dei ikkje veit så mykje om reaktordrivne ubåtar:
Vidare skriv forsvaret at det ikkje er gjort berekningar for Grøtsund, vi baserer oss på berekningane for Haakonsvern i Bergen:
Basert på berekningane frå Haakonsvern får vi dette kartet for kva som vil skje ved ei alvorleg ulykke. Alvorleg er ikkje definert i rapporten:
Som vi ser ender store delar av Tromsøya opp i kategorien «Shelter» som eg reknar med betyr at ein må halde seg innomhus. Men kva dei ulike kategoriane betyr er heller ikkje definert i rapporten.
cGy er centigray som er eit mål på kor mykje stråling eit objekt har absorbert.
Sjansen for at det skal skje eit uhell med ein slik båt er veldig liten. Eg vil tru at terror er det som gjev størst fare for at noko skal skje. I rapporten er det meste som handlar om truslar sladda, men dette står igjen:
Med bakgrunn i at terror kanskje er den største trusselen i fredstid så forundrar det meg at ein ønsker denne typen fartøy til ei sivil hamn. Trygging og sikring av slike fartøy vil måtte bli ei stor oppgåve for det norske forvaret. Eg kan ikkje forstå anna enn at ei slik sikring ville blitt betre og enklare ved ei militær hamn som var til rettelagt for det.
Uansett konklusjonen i rapporten er grei og ikkje uventa:
Men på bakgrunn av dette, og med tilleggsrisikoen vi tar på oss i eit større strategisk spel så meiner eg det er uansvarleg å ta mot denne typen fartøy ved ei sivil hamn nært Tromsø by.
Atomvåpen
Dette er og basert på at ubåtane ikkje har atomvåpen om bord. Noreg sin regel (Bratteli-doktrinen) er at vi forventar at dei skal vere utan atomvåpen, men at vi ikkje spør. Den ubåttypen som det er mest sannsynleg kjem inn til Tromsø er båtar av Los Angeles klassen. Denne klassen ubåtar vil vanlegvis ikkje ha atomvåpen om bord. Men dei kan ha det. Dei har Tomahawk missil som kan bære stridshovud med atomvåpen. Los Angeles klassen er sakte i ferd med å bli erstatta av Virginia-klassen. Dette er og ein ubåt som hovudsakleg er tenkt til å jakte på andre ubåtar og skip, men det er betydeleg meir sannsynleg at dei har atomvåpen om bord.
Skulle det mot formodning dukke opp ein Ohio-klassebåt ved kai i Tromsø kan vi vere heilt sikre på at det er atomvåpen om bord og sannsynlegvis at båten har store problem. Dei ville nok ikkje kome til hamn her om ikkje det var tilfelle.
Vedtaket i kommunestyret
I mars 2019 gjorde kommunestyret eit svært godt vedtak. Då sa vi frå om at vi ikkje ønska reaktordrivne fartøy til hamn på Grøtsund. Dessverre gjekk kommunestyret delvis tilbake på dette i går. AP, Sp, V, Krf, H, Frp og NTB gjekk saman om dette forslaget:
Kommunestyret vil understreke at Tromsø kommunes primære anliggende er å trygge og sikre egne innbyggere. Tromsø kommune skal bidra til at befolkningen får nødvendig informasjon og kunnskap om aktiviteten ved Grøtsund havne- og industriområde.
Tromsø kommune er opptatt av å bidra positivt inn i forpliktelsene Norge har som medlem av forsvarsalliansen NATO og skal legge til rette for alliert tilstedeværelse i kommunen og i nordområdene.
Tromsø kommune skal sette i gang arbeidet med å få̊ på plass nødvendig beredskapsplanverk slik at allierte fartøyer kan anløpe Grøtsund havne- og industriområde. Arbeidet forutsetter at Forsvaret ferdigstiller ROS-analysen som skal ligge til grunn for beredskapsplanverket. Arbeidet med beredskapsplanverket skal gis høy prioritet.»
Det er jo særleg punkt to som er problematisk i denne saka. Men det er viktig å få med seg at kommunestyret ikkje sette til sides vedtaket frå mars 2019. Det er rett og slett litt usikkert kva som er kommunens si haldning akkurat no.
Frå SV si side var vi med på eit siste tilleggsforslag for å prøve å sikre at dei som bur langs vegen ut til Grøtsund ikkje skal bli skadelidande på grunn av auka trafikk. Det forslaget var slik:
Kommunestyret vil påpeke at reguleringsplanene for Grøtsund angir rekkefølgekrav som må være ivaretatt før området kan tas i bruk. I forbindelse med avtale om mottak av allierte fartøy må det avklares hvilke rekkefølgekrav som eventuelt utløses av aktiviteten, samt sikres at disse ivaretas.
Men til sjuande og sist er det departementet som avgjer om det skal tillatast anløp i hamna på Tønsnes. Anten gjennom loven eller enkeltvedtak. I så fall får vi berre gjere vårt beste for å sikre innbyggarane i Tromsø.
Eg er ein av dei som vaks opp med redselen for ein altomfattande og altøydeleggande atomkrig. Som unge var det mange netter det var vanskeleg å få sove på grunn av redselen. Eg som mange andre pusta letta ut då den kalde krigen tok slutt. Redselen slapp taket og livet gjekk vidare. I fleire tiår tenkte eg ikkje på faren for atomkrig.
Dette er videoversjonen av denne bloggposten om du heller vil sjå og høyre enn lese.
Men det har endra seg. Den store endringa for min del kom då
det vart aktuelt for allierte atomubåtar å komme og legge til kai i sentrum av
Tromsø, berre nokre få kilometer frå det største og viktigaste sjukehuset i
Nord-Noreg. Eit sjukehus som vil bli ubrukeleg dersom det skjer ei større
ulykke med ein av desse båtane medan dei ligg til kai i Tromsø.
Då det kom oppslag i avisa iTromsø om at det planlagte anløpet i sommar ikkje blir noko av på grunn av coronakrisa pusta eg letta ut. Eg hadde lyst til å legge ut det oppslaget på facebook med teksten: «aldri så galt at det ikkje er godt for noko», men slo det frå meg. Man skal ikkje ta lettvint på coronaen.
Aldri så galt at det ikkje er godt for noko.
Men det eg har oppdaga er at eg ikkje burde slutta å vere
redd for atomkrig. For aldri før har det vore større fare for atomkrig enn det
er akkurat no.
Atomvåpen er framleis ei av dei aller største farane på
denne jorda. Framleis er atomvåpenarsenalet så stort at det kan utslette alt
liv på jorda fleire gonger. Totalt er det over 13 000 atomstridshovud i verda.
USA og Russland har 92% av desse.
Vitskapsfolka bak det såkalla dommedagsuret har i 2020 stilt
uret til 100 sekund før midnatt. Aldri har det vore nærmare midnatt. (https://thebulletin.org/doomsday-clock/)
enn det er no.
Dei skriv i rapporten for 2020:
“In
the nuclear realm, national leaders have ended or undermined several major arms
control treaties and negotiations during the last year, creating an environment
conducive to a renewed nuclear arms race, to the proliferation of nuclear
weapons, and to lowered barriers to nuclear war. Political conflicts regarding
nuclear programs in Iran and North Korea remain unresolved and are, if
anything, worsening. US-Russia cooperation on arms control and disarmament is
all but nonexistent.”
Mi oversetting, «Innafor atomområdet har nasjonale leiarar avslutta eller undergravd fleire viktige våpenkontrollavtalar og forhandlingar det siste året. Det har skapt eit miljø for eit fornya våpenkappløp, spreiinga av atomvåpen og lågare barrierar mot atomkrig. Politiske konfliktar om atomprogramma i Iran og Nord-Korea er uløyste, og kanskje blitt verre. Samarbeid mellom USA og Russland om våpenkontroll og nedrusting er så godt som ikkjeeksisterande.»
I 2019 opphøyrte ein av dei aller viktigaste avtalane vi
hadde om atomvåpen – avtale som la ned forbod mot mellomdistanserakettar. Dette
er rakettar med atomvåpen som kan nå det aller meste av Europa i løpet av nokre
få minutt. Det gjev ei enormt kort responstid noko som sjølvsagt aukar
moglegheitene for mennesklege feil enormt. Det er ikkje tid til å sjekke om det
er ein gåseflokk eller om det er atomrakettar radaren ser.
Noko av det som berga oss gjennom den kalde krigen utan at han vart varm var at alle visste at ingen ville vinne ein atomkrig. Det var MAD – Mutually assured destruction. Det er sjølvsagt galskap at vi blir berga av at vi veit at alt blir øydelagt, men det får så vere.
Nasjonalmuseet har opent digitalt, og der fann eg blant mykje anna denne skulpturen. Du kan sjå museet si side om denne skulpturen her: Uten tittel. Atom-minne,Kunstner:Jone Kvie, Datering:(2001),Betegnelse:Skulptur. Nasjonalmuseet oppgjev denne lisensen for bildet: Creative Commons Attribution Non-commercial (CC-BY-NC 4.0).
Det som er ekstra skummelt no er at både det amerikanske
millitæret og det russiske millitæret seriøst tenkjer om korleis dei kan vinne
ein atomkrig – ein såkalla begrensa atomkrig. Dei utviklar mindre, såkalla
taktiske atomvåpen, som skal kunne brukast i ein begrensa atomkrig. Tanken er
at dersom vi bruker eit lite atomvåpen vil fiende og berre bruke eit lite
taktisk atomvåpen, og då kan vi bruke det på slagmarka for å vinne ein eller
annan kamp. Og at det vil vere ein advarsel til den andre parten om å ikkje
bruke store våpen for vi har vist vilje til å bruke små våpen og då vil vi
sikkert bruke store våpen og. Såkalla escalate to deescalate
Dette er etter mi meining ei livsfarleg utvikling. Det å
senke det barrierane, det å redusere det internasjonale tabuet mot å bruke
atomvåpen av noko slag aukar risikoen for oss alle.
Det går an å sjå for seg at i ein krigs eller krisesituasjon
på baltikum eller likande så vil Russland etter denne strategien bruke ei lita
atombombe mot Ämari flybase i Estland der NATO sine fly er basert. Det er
ganske aude så dei sivile tapa ville blitt begrensa (i atomkrigforsstand).
Korleis skulle USA/NATO svart på noko slik. Kanskje med ei «lita» atombombe mot
flyplassen Sesja, aust for Ukraina ganske aude.
Spørsmålet er, kva skjer etter dette. Er det mogleg å
stoppe? Det er umogleg å vite. Det som er heilt sikkert at sjansen for ei
feilvurdering i ein slik situasjon er kjempestore. Risikoen for at det skal gå alvorleg
galt er skyhøg.
Det er ingen som veit om doktrinane i USA og Russland er
endra og tilpassa bruk av små atombomber. Men det framstår som ganske sikkert
at dette blir prøvd ut og vurdert i ulike «wargames» på begge sider.
Eg har ikkje tenkt å starte å gråte meg i svevn kvar kveld
med tanke på faren for atomkrig. Det er så mykje vi kan vere redde for tida.
Men eg meiner det er på tide at vi verkeleg tar atomspørsmålet på alvor i den
politiske debatten igjen.
Derfor er eit besøk av amerikanske atomubåtar eit større
spørsmål enn berre om kva som skjer dersom det skulle vere eit uhell med ein av
desse båtane. Dette handlar om korleis dei russiske styresmaktene oppfattar
dette. Er det ein trussel, og ikkje minst er spørsmålet om dette gjer Tromsø
til eit «legitimt» mål i ein escalate to deescalate situasjon.
Eg er veldig glad for at Tromsø kommunestyret har vore
veldig tydeleg på at vi ikkje ønsker desse atomubåtane til kai i Tromsø. Eg er
og veldig stolt av at Tromsø har slutta seg til ICAN sin kampanje for ei
atomvåpenfri verd.
Eg skulle berre ønska at også Noreg slutta seg til det
internasjonale forbodet mot atomvåpen. Eg trur ikkje at eit sånt internasjonalt
forbod vil fjerne atomvåpen, men det vi såg med forbodet mot personellmine og
klasevåpen er at våpna ikkje vart borte, men dei vart lagt på lager og lite
brukt. Det kan vi i alle fall oppnå med eit internasjonalt forbod mot
atomvåpen. Vi kan gjere tabuet mot bruk sterkare. Vi kan kanskje bidra til å
hindre ei allminneleggjering av «små» atomvåpen.
Eg var ein av dei som hadde mareritt om atomkrig på 80-talet. Då muren fall tenkte eg at no var det over. Vi treng ikkje lenger ligge vakne om natta i redsel for ein atomkrig. Det varte ikkje så alt for lenge. No, 30 år seinare, er faren for atomkrig større enn på lenge.
Soppskyen etter Nagasakibomba. Det bør ikkje bli fleire slike bilde. Foto: Office for Emergency Management. Office of War Information. Overseas Operations Branch. New York Office. News and Features Bureau. (12/17/1942 – 09/15/1945)
Russland og USA har sagt opp avtalen som fjerna
mellomdistanserakettar med atomvåpen. No kan det igjen bli slik at det berre
vil vere nokre få minutt før store og små byar i Europa kan bli treft av
atombomber. Med kort varslingstid vil ingen kunne unnsleppe. Igjen kan det vere
på tide å bekymre seg. Med ein Trump i det kvite hus som vi ikkje kan vere
sikre på kva vil gjere, og med ein Putin i Kreml som er besatt av Russlands
storheit er faren større enn på lenge.
Dommedagsuret viser no to minutt på midnatt. I 1991 var det
17 minutt til midnatt. Vi er skremmande nært.
Det er i denne situasjonen at eg saman med Marta Hofsøy frå
Ap foreslår i kommunestyret skal slutte seg til ICANs Cities Appeal. ICAN er
den internasjonale kampanjen for å avskaffe atomvåpen. Dei har vunne
nobelprisen for arbeidet sitt. Dei ber byar over heile verda slutte seg til
denne appellen:
Byen vår er djupt
bekymra for den alvorlege trusselen som atomvåpen utgjer mot lokalsamfunn verda
over. Vi meiner at innbyggarane våre har rett til å leve i ei verd fri for
atomvåpen. Ein kvar bruk av atomvåpen, enten bevisst eller på grunn av feil
eller uhell, vil ha katastrofale, omfattande og langvarige konsekvensar for
menneske, samfunn og miljø. Derfor stør vi FN-traktaten som forbyr atomvåpen,
og oppfordrar den norske regjeringa til å bli del av avtalen.
Tromsø blir ikkje åleine om å slutte seg til denne appellen.
Byar som Los Angelsen, Toronto, Sydney og Manchester har saman med mange andre
slutta seg til. Vi vil at
Tromsøs stemme skal slutte seg til korset som krever ei atomvåpenfri verd no.
Nordlys melder at det blir diskutert at det skal vere fast utstasjonering av amerikanske styrkar i Troms. Det kan kanskje høyrast tilforlateleg ut å stasjonere amerikanske og allierte styrkar fast i Troms. Det er då ingenting galt med allierte styrkar i Noreg?
US Marines trener landsetting under Cold Response 2012. (U.S. Marine Corps photo by Lance Cpl. Marcin Platek)
For å svare på dette spørsmålet er det lurt å starte med formålet med forsvaret. Det er å skape ein så høg terskel for ein angripar slik at vi aldri kjem i krig. Og, om så galt skulle skje er formålet å forsvare landet. Noreg har vel berre ein potensiell militær utfordrar. Det er Russland. Det viktigaste for forsvaret og Noreg er då å stille seg sånn at vi ikkje kjem i krig med Russland.
Det er mogleg å forstå at Russland er mistenksam på intensjonane til NATO. Dei ser at den gamle fienden NATO nærmar seg dei russiske grensene, dei føler seg omringa, og det er mogleg å trur at dei føler seg trua og pressa inn i eit hjørne. Eg har aldri gått på bjørnejakt, men eg tenkjer at å presse ein bjørn inn i eit hjørne er lite lurt, i alle fall om du er den som er i nærleiken.
Derfor valde Noreg gjennom heile den kalde krigen å seie nei til permanent basering av allierte styrkar i Noreg. Vi ville ikkje presse bjørnen inn i eit hjørne. Fordi det var oss labbane ville treffe om han langa ut. Det er enno betre grunnar til å halde fast ved denne politikken no. Derfor er det negativt for norsk tryggleik at det vart fast stasjonert amerikanske styrkar på Værnes, derfor kjem det til å vere enda meir negativt om det blir fast utstasjonering av amerikanske styrkar i Troms.
Samstundes med at denne saka blir diskutert, så aukar spenninga i nordområda. The Independent Barents Observer viser til russiske dokument som held fram Svalbard som eit av områda der det kan bli militær konfrontasjon mellom Russland og NATO.
Det er viktigare enn nokonsinne å halde på lågspenninga i nord. Då treng vi eit truverdig norsk forsvar, laga for å forsvare Noreg, ikkje for å delta i militære ekspedisjonar i Nato-regi, og vi må halde fast ved dei reglane vi hadde under den kalde krigen. Ingen utanlandske styrkar i Noreg i fredstid, og grenser for kor nært Russland alierte styrkar kan øve.